بورس انرژی
شرکت بورس انرژی (سهامی عام) بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی تاسیس و در تاریخ ۱۳۹۱/۰۴/۱۷ تحت شماره۴۲۸۰۰۲ و شناسه ملی ۱۰۳۲۰۷۹۸۴۳۸ در اداره کل ثبت شرکت ها و موسسات غیر تجاری به ثبت رسید و فعالیت های عملیاتی خود را در زمینه انجام معاملات نقدی، قرارداد سلف موازی استاندارد، قراردادهای آتی و اختیار معامله و به منظور مرتفع سازی نیازهایی چون خرید و فروش منابع انرژی، تامین مالی برای تولیدکنندگان و تامین منابع انرژی برای توزیع کنندگان و مصرف کنندگان، از اوایل خرداد ماه همان سال آغار نمود.
اهداف:
تبیین، تحکیم و ارتقاء جایگاه و کارکردهای بورس انرژی برای ذینفعان
بکارگیری رویه های موثر جهت حفظ سلامت بازار و صیانت ازحقوق ذینفعان
طراحی ابزارها و محصولات جدید با توجه به نیازهای ذینفعان و اقتضائات محیطی
تجهیز بهینه منابع فیزیکی و توسعه مستمرسرمایه های انسانی
ارزش آفرینی و تامین منافع سهامداران
تعامل و همکاری موثر با نهادهای فعال در بازارهای مالی
کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی:
- انواع نفت خام
- انواع نفت سفید
- نفت کوره و مازوت
- انواع گازهای طبیعی
- کلیه میعانات گازی
- انواع گازوئیل
- انواع نفتا
- نواع بنزین
- انواع سوخت جت
- هیدروژن
- گاز مایع
- انواع زغال سنگ و زغال چوب
- قطران
- کلیه حلال ها
با توجه به جلسه تفکیک فرآورده های نفتی مورخ ۱۳۹۲/۰۲/۱۴ در سازمان بورس و اوراق بهادار کالا های قابل پذیرش در بورس انرژی بدین شرح اعلام شده است:
در مورد سایر کالاهایی که در آینده جهت پذیرش در هریک از بورسها مطرح می گردند ملاک تصمیم گیری ماهیت ذاتی کالا می باشد و در صورتی که کالا های مورد بررسی ماهیت انرژی داشته باشند در بورس انرژی معامله خواهند شد.
انواع بازارها در بورس انرژی ایران
بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی می باشد. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز، و تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می باشد:
- بازار رينگ تابلو
- فيزيكی (داخلی بين المللی برق نفت و گاز)
- ساير حامل های انرژی
- مشتقه داخلی بين المللی
- قرارداد سلف موازی
- قرار داد آتی
- قرارداد اختيار معامله
- فرعی (داخلی بين المللی)
انواع قراردادهای قابل معامله در بورس
قرارداد نقدی:
قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله میشود و براساس آن، پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی (مصوب هیئت مدیره سازمان) انجام میشود.
قرارداد نسیه:
قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله میشود و براساس آن، کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سررسید و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می‌گردد.
قرارداد سلف:
قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله میشود و براساس آن، کالا در زمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی (مصوب هیئت مدیره سازمان) پرداخت می‌گردد.
قرارداد کشف پریمیوم:
قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله میشود و طی آن مابه التفاوتی، مورد توافق طرفین معامله قرار می‌گیرد و طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده (تحویل، حمل یا بارگیری) کالا را بر اساس قیمت نهایی ( قیمت مبنا بعلاوۀ مابه التفاوت توافق شده) معامله نمایند. خریدار بخشی از ثمن معامله را در زمان توافق، به فروشنده پرداخت و تسویه مابقی وجه متعاقباً و بر اساس شرایطی انجام میشود که در زمان عقد قرارداد مشخص می‌گردد.
قرارداد سلف موازی:
قراردادی است که در بازار مشتقه معامله میشود و براساس آن مقدار معینی از دارایی پایه براساس مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش می‌رسد. وجه قرارداد مذکور باید در هنگام معامله و طبق زمانبندی تعیین شده در مشخصات قرارداد پرداخت و دارایی پایه در سررسید تحویل شود. در طول دورۀ معاملاتی قرارداد، خریداران می‌توانند به فروش قرارداد سلف موازی استاندارد به میزان خریداری شده به شخص دیگری اقدام نمایند. این دو قرارداد ازهم مستقل هستند و فروشنده به استناد گواهی سلف موازی استاندارد، خریدار را به فروشنده اولیه جهت تحویل فیزیکی حواله می‌دهد. در این حالت پذیرندۀ حواله مسئولیت مراجعه به فروشنده اولیه را پذیرفته و حق رجوع به فروشنده در معامله ثانویه را ندارد.
قرارداد آتی:
قراردادی است که در بازار مشتقه معامله میشود و فروشنده براساس آن متعهد میشود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد میشود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.
قرارداد اختیار معامله:
اوراق بهاداری است که به موجب آن فروشنده اوراق متعهد میشود در صورت درخواست خریدار، مقدار مشخصی از دارایی پایه را به قیمت اعمال معامله کند. خریدار اوراق می‌تواند در زمان یا زمان‌های معینی در آینده طبق قرارداد، معامله را انجام دهد.
فروشندۀ اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار اوراق دریافت می‌کند. برای جلوگیری از امتناع فروشنده اوراق از انجام قرارداد، فروشنده ضمن قرارداد متعهد میشود مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند.
هر یک از خریدار و فروشنده می‌توانند در مقابل مبلغی معین، اختیار یا تعهد خود را به شخص ثالثی واگذار کنند که وی جایگزین آنها خواهد بود. اوراق اختیار معامله می‌تواند به صورت اختیار فروش یا خرید باشد.
احراز هویت و شناسایی شخص حقیقی:
- اخذ اصل مدرک شناسایی مشتری شامل شناسنامه و کارت ملی و در مورد اشخاص خارجی، گذرنامة معتبر و نگهداری کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مزبور؛
- اخذ اطلاعات در مورد آدرس محل سکونت و کار و کد پستی؛
- اخذ اطلاعات در مورد حساب بانکی مرتبط با معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالای مشتری؛
- اخذ اطلاعات در مورد حجم معاملات قبلی مشتری؛
- اخذ اطلاعات در مورد هدف از انجام معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی کالا در بورس انرژی.
احراز هویت و شناسایی شخص حقوقی:
- اخذ اطلاعات در خصوص اساسنامه، شناسه ملی، شرکت‌نامه، آگهی روزنامة رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیأت مدیره و مدیر عامل، بازرسان، حسابرسان و نشانی اقامتگاه آنان
- اخذ اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط با معاملات کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا؛
- اخذ اطلاعات در مورد حجم معاملات قبلی؛
- اخذ اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه و کارت ملی و نگهداری کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.
مراحل ارسال سفارش خرید
ابتدا خریدار باید فرم سفارش خرید را جهت ارسال به کارگزار تکمیل نماید ، فرم مذکور شامل 4 مرحله به شرح ذیل می باشد
- مشخصات مشتری که شامل نام مشتری ، شماره ثبت ، محل ، آدرس و شناسه ملی بوده توسط خریدار تکمیل می گردد
- مشخصات سفارش که شامل
الف : نوع سفارش ( خریدار / فروشنده )
ب : نام اوراق بهادار مبتنی بر کالا که در حال حاضر با توجه وجود ۴ نوع دوره مصرف ( بار پایه – ۲۴ – ، کم باری – ۸ – ، میانباری – ۱۲ – ، پرباری – ۴ – ) و ۵ نوع دوره تحویل ( روزانه ، هفتگی ، ماهیانه ، فصلی و سالیانه ) ۲۰ نوع قرارداد موجود می باشد.
ج : نماد معاملاتی که شامل ۱۷ کاراکتر ، ۵ کاراکتر مربوط به بازار هدف ( داخلی و خارجی ) ، نام تولید کننده ، نام کالا و سه کاراکتر مربوط به نوع قرارداد اعم از نقدی ، سلف ، سلف موازی استاندارد ، آتی و نه کاراکتر مربوط به محل تحویل ( ۲ کاراکتر ) ، دوره تحویل ( ۱ کاراکتر ) و شروع دوره تحویل ( ۶ کاراکتر ) می باشد
د : تعداد که مربوط به تعداد قرارداد می باشد ، اندازه هر قرارداد از ضرب دوره تحویل و دوره مصرف بدست می آید:
اعتبار زمانی سفارش ، چهار نوع سفارش وجود دارد:
۱- همه یا هیچ
۲- اعتبار تا زمان مشخص
۳- اعتبار تا لغو
۴- اعتبار روزانه و : حداکثر قیمت ، تعیین حد بالای قیمت
3- مبلغ خرید که شامل مبلغ واریزی ، شماره فیش ، تاریخ و مشخصات بانک بوده
4- محل امضا مشتری و کارگزار جهت تایید سفارش خرید
وضعیت سفارش پس از اقدام
انصراف از انجام سفارش
روز و ساعت انجام معاملات
معاملات در روزهای شنبه تا چهارشنبه طی سه مرحله 1- مرحله پیش گشایش ۰۹:۳۰ الی ۱۰:۰۰ ۲- مرحله گشایش ۳- مرحله پیوستهس انجام می گیرد
زمان بازگشایی و سرسید قرارداد ها
زمان بازگشایی
روزانه : سه روز قبل
هفتگی : سه هفته قبل
ماهیانه : یک ماه قبل
فصلی : یک فصل قبل
سالیانه : یک سال قبل
زمان سررسید تمامی قرارداد های فوق سه روز قبل از تحویل می باشد
نحوه خرید و فروش در بورس انرژی
معاملات بورس همواره بر مبنای رقابت و به یکی از روش‌های حراج انجام می شود. اجرای سفارش‌ها براساس اولویت قیمت و در صورت تساوی قیمت‌ها براساس اولویت زمانی ورود سفارش به سامانه معاملات خواهد بود.
کالای برق در بورس انرژی بر اساس قرار داد سلف موازی انجام می شود و قراردادی است که در بازار مشتقه معامله شده و براساس آن مقدار معینی از دارایی پایه براساس مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش می‌رسد. وجه قرارداد مذکور باید در هنگام معامله و طبق زمانبندی تعیین شده در مشخصات قرارداد پرداخت و دارایی پایه در سررسید تحویل شود
انواع سفارش ها به لحاظ شرايط قيمتي شامل دو نوع سفارش محدود و سفارش با قیمت باز و از نظر اعتبار زماني سفارش نيز به سفارش روز، سفارش جلسه و سفارش مدت دار به شرط انقضاء در پايان هفته تقسیم می شود.
ساعات شروع و پایان جلسه معاملاتی از ۰۹:۳۰ تا ۱۲ روز های کاری می باشد که از ساعت ۰۹:۳۰ تا ۱۰ مرحله پیش گشایش، ساعت ۱۰ مرحله گشایش و از ساعت ۱۰ تا ۱۲ معاملات به صورت حراج پیوسته انجام خواهد شد. حداقل حجم بسته قابل معامله در يك ساعت، يك مگاوات ساعت و حداقل تغيير سفارش قيمت، ۱۰ ريال است و میزان پیش پرداخت قرارداد سلف موازی نیز به میزان ۱۰۰% ثمن معامله می باشد که نزد شرکت سپرده گذاری مرکزی سپرده می شود.
نحوه تسویه و پایاپای معاملات انرژی:
اتاق پایاپای در پایان هر روز معاملاتی براساس معاملات کارگزاران، گزارش تسویه معاملات را به عضو مربوطه ارائه می‌دهد. اعضای اتاق پایاپای مکلفند براساس اطلاعیة تسویه نسبت به تسویه وجوه معاملات طی مهلت تسویه اقدام نمایند.در صورتی که امور تسویه هر معامله به طور کامل توسط کارگزار خریدار انجام شده باشد، اتاق پایاپای اقدام به صدور اعلامیة تسویة وجوه آن معامله می‌نماید.
انواع روش‌های تسویه معاملات به شرح زیر می‌باشد:
تسویة نقد
در این روش وجه قرارداد ظرف مهلت تسویه به صورت نقدی توسط کارگزار خریدار به حساب تسویه واریز می‌گردد.
تسویه خارج از پایاپای
در این روش ظرف مهلت تسویه، سند تسویه خارج از پایاپای طبق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به تائید فروشنده و کارگزار فروشنده رسیده و به همراه سایر مستندات لازم توسط کارگزار خریدار به اتاق پایاپای ارائه میشود.
تسویه با تضمین: تسویه‌ای که با ضمانت‌نامة بانکی یا از طریق گشایش اعتبار اسنادی انجام میشود و صرفاً در خصوص معاملات نسیه است.
روش تسویه معامله باید در اطلاعیه عرضه قید گردد. پس از انتشار اطلاعیه عرضه فقط تغییر روش تسویه خارج از پایاپای به روش تسویه نقد یا تغییر روش تسویه با تضمین به روش تسویه نقد با درخواست خریدار و موافقت اتاق پایاپای امکان‌پذیر است.
انجام امور تسویه معاملات به شرح زیر می‌باشد:
معاملاتی که به روش نقد تسویه می‌شوند: واریز وجه قرارداد، کارمزدها و کسورات و حسب مورد ثبت تسویه توسط کارگزار
معاملاتی که به روش خارج از پایاپای تسویه می‌شوند: ارایة سند تسویة خارج از پایاپای مطابق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و مستندات ضمیمة آن و واریز کارمزدها، کسورات و پیش‌پرداخت معامله در صورت وجود
معاملاتی که به روش تسویه با تضمین تسویه می‌شوند: ارایة ضمانت‌نامه، سند اعتبار اسنادی و سایر مستندات مطابق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به همراه واریز کارمزدها و کسورات.
مهلت تسویة معاملات قراردادها در رینگ داخلی سه روز کاری و در رینگ بین‌المللی پنج روز کاری بعد از روز معامله است.
تسویة وجوه معاملات قرارداد سلف موازی استاندارد طی مهلت تسویه نیز به روش نقد انجام میشود.
تحویل کالا
تحویل کالای موضوع قراردادهای نقد، نسیه و سلف طبق زمان تحویل اعلام شده در اطلاعیة عرضه توسط کارگزار فروشنده انجام می‌گیرد. حداکثر زمان تحویل به شرح ذیل می‌باشد:
در قراردادهای نقدی و نسیه، حداکثر تا سه روز کاری پس از مهلت تسویه، در صورتی که انجام امور تسویه با تأخیر صورت پذیرد، به میزان روزهای تأخیر به این مهلت اضافه میشود.
در قراردادهای سلف با سررسید کمتر از ۳۰ روز، حداکثر تا ۵ روز پس از سررسید تحویل
در قراردادهای سلف با سررسید ۳۰ روز و بیشتر، حداکثر تا ۱۵ روز پس از سررسید تحویل
در قراردادهای نقد، نسیه و سلف در صورت عدم صدور حواله خرید کالا طی مهلت مقرر، قرارداد منفسخ می‌گردد و اصل وجه و خسارت‌ها و کارمزدها به شرح زیر پرداخت میشود:
نرخ کارمزد معاملات کالاها و قراردادهای سلف موازی استاندارد پذیرفته شده در بورس انرژی :
شرح كارمزد خريد(درصد) سقف كارمزد خريد كارمزد فروش(درصد) سقف كارمزد فروش
شركت بورس انرژي 0/04 100,000,000 0/04 100,000,000
شركت سپرده گذاري مركزي 0/025 100,000,000 0/025 100,000,000
شركت مديريت فناوري 0/015 100,000,000 0/015 100,000,000
سازمان بورس و اوراق بهادار 0/032 80,000,000 0/048 120,000,000
شركت كارگزاري 0/15 100,000,000 0/15 100,000,000
جمع 0/262 480,000,000 0/278 520,000,000
در صورتی که فروشنده به هر نحو از صدور حواله خرید کالا خودداری نماید، وی مکلف است ۵ درصد ارزش معامله را به عنوان خسارت انفساخ به همراه کلیه هزینه‌های مصوب اعم از دو سرکارمزد بورس، کارمزد کارگزار خریدار و فروشنده، دو سر کارمزد تسویه و دو سر حق نظارت سازمان را پرداخت نماید.
خسارت انفساخ معامله باید حداکثر یک روز کاری پس از اعلام اتاق پایاپای و به صورت یکجا به نفع خریدار و به حساب بستانکاران موقت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز شود.
پذیرش در بورس انرژی:
درخواست پذیرش کالا، به همراه مدارک و مستندات مربوطه، توسط شرکت کارگزاری آتی ساز بازار به بورس ارائه شده و پس از احراز کامل بودن مدارک در بورس ثبت شوند. وظایف و مسئولیت شرکت کارگزاری آتی ساز بازار به شرح ذیل است:
ارائه مشاوره به متقاضی پذیرش درخصوص فرآیند پذیرش و عرضه کالا
سنجش میزان آمادگی متقاضی برای پذیرش
ارائه مدارک و اطلاعات درخواستی به بورس به نمایندگی متقاضی در فرآیند پذیرش
کنترل رعایت مقررات پذیرش توسط متقاضی در فرآیند پذیرش